در ساعت یازده و چهل و چهار دقیقه به وقت تهران (۲۹ تیرماه ۱۳۴۸)، بزرگترین واقعه ی تاریخ بشریت که نظیر آن تا کنون دیده نشده بود در جهان روی داد و انسان، به عصر جدیدی یعنی عصر سفرهای فضایی قدم گذاشت و دورنمای درخشان و نوید بخشی به رویش باز شد. در این لحظه ی تاریخی و پرعظمت بود که نخستین ماشین ساخت بشر به آرامی در جنوب دریای آسایش در کره ی ماه فرود آمد و سکوت مطلق و رُعب انگیز نزدیک ترین همسایه ی زمین را درهم شکست و به این ترتیب راه زمین به ماه باز شد و سرانجام رویای دیرین بشریت عملی گشت.
دیگر جهانیان زندانی کره ی خاکی نیستند و زنجیرهایی که از میلیون ها سال قبل به دست و پای آن ها بسته شده بود گسسته شده است. از این پس ماه دیگر آن سرزمین مرده و مترود سابق که از آغاز آفرینش تاکنون کسی جرات نکرده بود به حریم آن تجاوز کند نیست. کره ای که اینک به تسخیر بشر درآمده است، به زودی زنده می شود. به عقیده ی بسیاری از دانشمندان میلیون ها سال قبل ماه دارای آب و اتمسفر بود. طولی نخواهد کشید که بشر جنب و جوش عظیمی در این کره به راه خواهد انداخت؛ کوه ها، دره ها، صحراهای وحشتناک به تدریج زیر پای بشر قرار خواهد گرفت و مناطق مسکونی و مجامعی از دانشمندان و ستاره شناسان به وجود خواهد آمد.
اسرار آفرینش به زودی فاش می گردد.
آرمسترانگ از سطح ماه گفت: “ما با آرامی در ماه فرود آمدیم. اطراف محل فرود پر از سنگ های عظیم و صخره های تیز است. سفینه ی شوروی به ۱۶ کیلومتری سطح ماه نزدیک شده بود.”
قطار با شکوه فضایی که ساعت پنج و دو دقیقه بعد از ظهر روز چهارشنبه ۲۵ تیر ماه ۱۳۴۸، از پایگاه کیپ کندی به سوی کره ی ماه به راه افتاده بود، سرانجام در ساعت هشت و پنجاه و دو دقیقه ی بعد ازظهر روز شنبه ۲۸ تیر ماه ۱۳۴۸، پس از پیمودن بیش از سیصد و پنجاه هزار کیلومتر فاصله بین زمین تا ماه، در مدار ماه قرار گرفت و به این ترتیب نخستین مرحله ی مهم ماموریت خود را با موفقیت انجام داد. موضوعی که در سفر تاریخی آپولو ۱۱ بیشتر جلب توجه می کرد، دقت فوق العاده زیاد دستگاه های کامپیوتری و الکترونیکی سفینه است. در فاصله ی چهار روزی که قطار فضایی بین زمین و ماه حرکت می نمود، کار دستگاه های سفینه آن چنان دقیق بود که فقط یک بار مسیر آن تصحیح شد. در حالی که در برنامه ی قبلی، چهار مانور تصحیح پیش بینی شده بود و همین امر سبب شد که سفینه چهار دقیقه و سی و نه ثانیه زودتر از وقت معین به مدار ماه برسد.
قطار فضایی پس از دوبار گردش در یک مدار بیضی شکل به دور کره ماه، در ساعت یک و هشت دقیقه بعد از نیمه شب، با روشن کردن یکی از موتورهای خود در یک مدار دایره ای به دور ماه قرار گرفت. اندکی پس از انجام این کار، آلدرین بار دیگر وارد سفینه ی “لم” شد و پس از آزمایش دقیق دستگاه ها و لوازمی که هنگام پیاده شدن در کره ی ماه مورد استفاده قرار خواهد گرفت، به پایگاه زمین گزارش داد که عیب و نقصی در کار دستگاه ها به وجود نیامده است.
خطرناک ترین مرحله
سرانجام لحظه ی موعود، لحظه ای که کره ی ماه می رفت تا به دست بشر تسخیر شود فرا رسید. در ساعت سه و نیم بعد از ظهر روز یکشنبه، آلدرین برای دومین بار از راهرویی که دو واگن قطار را به یکدیگر پیوند می دهد گذشت و داخل کابین ماه نشین لم یا عقاب گردید و بیست دقیقه بعد آرمسترانگ نیز به وی ملحق شد. و اینک حساس ترین و خطرناک ترین مرحله ی مأموریت آپولو ۱۱ فرا رسید. دو مسافر ماه، بیش از دو ساعت، کارِ تمام دستگاه ها و دوربین ها را برای آخرین بار به دقت بررسی کردند. در این حال سفینه ی فرماندهی آپولو ۱۱ همچنان در مدار دایره ای شکل به دور ماه گردش می کرد.
در ساعت ۹ و ۱۲ دقیقه ی بعد از ظهر روز یکشنبه ۲۹ تیرماه ۱۳۴۸، موشک های سفینه ی دو نفره ی لم را به آرامی به کار انداختند و لم از کابین مادر جدا شد. در این لحظه، پرشکوه ترین منظره ی تاریخ در فضای بی کران طراف ماه به وجود آمده بود و لم و سفینه ی فرماندهی آپولو در حالی که فقط ۱۲ متر از یکدیگر فاصله داشتند، در کنار یکدیگر شروع به پرواز کردند.
مایکل کولینز که اکنون در سفینه ی فرماندهی تنها مانده بود، از دریچه ی کابین خود وضعیت عقاب را در فضا به دقت مورد بررسی قرار داد و پس از اطمینان از این که پاهای بلند فولادی عقاب کاملا باز شده و آماده ی فرود آمدن در کره ی ماه است، به همسفران خود علامت چراغ سبز نشان داد. بلافاصله آمسترانگ با روشن کردن موشک های سفینه، عقاب ماه نشین را از کابین فرماندهی دور ساخت و همان راهی را که سرنان و استافورد در ماه مه گذشته طی کرده بودند را در پیش گرفت و فاصله ی دو سفینه به ۶۳۰ متر رسید.
طولی نکشید که سفینه ی ماه نشین در مدار بیضی شکلی به دور کره ی ماه قرار گرفت. در این حال نزدیک ترین فاصله ی سفینه از ماه به ۲۵ کیلومتر کاهش یافت. در ساعت یازده و سی و هشت دقیقه ی بعد از ظهر به وقت تهران، سفینه ی ماه نشین به سوی دریای آسایش به حرکت درآمد. سرنشینان لم در حالی که در مدار بیضی شکل در حرکت بودند، موتور مخصوص فرود آمدن سفینه را روشن کردند و سیستم ترمز لم را به کار انداختند و عقاب به آرامی شروع به پایین رفتن در کره ماه کرد.
فرود آمد.
فاصله ی سفینه ی لم از سطح کره ی ماه کاهش می یافت و هنگامی که عقاب به ۲۲ متری سطح رسید، حرکت افقی آن متوقف گردید و به صورت یک عمود پرواز حرکت می کرد. دراین هنگام آرمسترانگ برای آخرین بار محل مخصوص فرود آمدن را در جنوب دریای آسایش بررسی کرد و در آخرین لحظه، تصمیم به پایین آمدن گرفت و سرانجام سفینه به آرامی در سطح کره ماه به زمین نشست. در این هنگام، روشن شدن دو چراغ آبی در برابر هر یک از دو مسافر تازه وارد، رسیدن آن ها را به کره ماه اعلام داشت. شبکه ی شیشه ای مانند سفینه ی لم طبق پیش بینی قبلی بر اثر سنگینی سفینه خرد شد و به صورت یک سکوی پرتاب کمک درآمد و دو فضانورد شجاع نفس راحتی کشیدند.
در عکس زیر، نخستین لحظات ورود بر کره ی ماه را مشاهده می کنید! آرمسترانگ از نردبان سفینه ی ماه نشین پایین می آید و نخستین قدم را بر روی سطح کره ماه می گذارد. این حرکات آن قدر از پیش تمرین شده بود که آرمسترانگ می داند که نخست پای چپ خود را بر روی کره ی ماه خواهد گذاشت!
اولین کلمات فضانوردان در ماه
نیل آرمسترانگ بلافاصله بعد از فرود آمدن سفینه ی ماه نشین در سطح ماه، به مرکز کنترل زمین اطلاع داد: “عقاب به آرامی در سطح کره ی ماه به زمین نشست”؛ این اولین جمله ای بود که توسط یک انسان در کره ی ماه به زبان آورده می شد.
چند لحظه ی بعد آرمسترانگ گزارش داد که فرود آمدن سفینه سبب برخواستن گرد و غبار در سطح ماه شده است. سپس از مرکز کنترل زمین به مایکل کولینز، فرمانده ی سفینه ی آپولو که همچنان به تنهایی در مدار ماه گردش می کرد، چنین اطلاع داد: “سفینه ی عقاب به آرامی و با موفقیت در ماه فرود آمده است. مرکز کنترل زمین به سرنشینان سفینه ی ماه نشین اجازه داده است که در فاصله ی یک دور گردش آپولو به دور ماه، یعنی مدت دو ساعت، در محلی که فرود آمده اند باقی بمانند.
پنج دقیقه ی بعد، آرمسترانگ دورباره به زمین گزارش داد که گرد و خاکی که در اطراف محل فرود سفینه برخاسته است بسیار زیاد می باشد و پرسید که وظیفه ی آن ها چیست و در برابر این گرد و خاک چه باید بکنند. مرکز کنترل زمین نتوانست فورا به این سوال پاسخ دهد. در این هنگام در مرکز کنترل زمین، کارشناسان از یکدیگر سوال می کردند که اولین پیام توسط کدام یک از دو فضانورد ماه نشین به زمین مخابره شده است. در ابتدا تصور می شد که اولین کلمات را آرمسترانگ گفته است. یک ربع بعد، گزارش مفصل تری از فضا نوردان ماه نشین به زمین مخابره شد. در این گزارش گفته شده بود که ادوین آلدرین طبق دستوری که از پیش داشته است، بلافصله بعد از نشستن عقاب در سطح ماه، به بررسی دستگاه های فنی سفینه مشغول شده و آرمسترانگ اعلام کرده است که حال او و آلدرین خوب است و آن ها آماده اند تا بقیه ی وظایف خود را با قاطعیت تمام انجام دهند.
میدان فوتبال
در این گزارش گفته شد هنگامی که سفینه ی ماه نشین به چند متری سطح رسید، یک قطعه زمین به مساحت یک میدان فوتبال پر از صخره های سنگی در مقابل فضانوردان ظاهر شد. فرود آمدن در این نقطه امکان نداشت و فرمانده ی سفینه با هدایت دست سفینه را به یک نقطه ی صاف و هموار هدایت کرد. آرمسترانگ سپس گزارش داد که در اطراف خود سنگ هایی تا ارتفاع سه متر مشاهده می کنند. آرمسترانگ همچنین گفت که سنگ های اطراف او دارای زوایای بسیار تیز هستند و در ۱۵۰۰ متری سفینه یک تپه به چشم می آید. در این هنگام آلدرین گزارش داد که رنگ های ماه از انواع مختلف هستند و اگر به یک رنگ از چند زاویه نگاه کنیم، چند رنگ دیده می شود. آلدرین توضیح بیشتری در مورد چگونگی این رنگ ها نداد.
سپس فضانوردان گفتند که محل فرود آن ها کاملا سنگلاخی است. آلدرین گفت پهنای برخی از این سنگ ها به یک و نیم متر و برخی به پانزده متر می رسد و تعداد آن ها آن قدر زیاد است که شمارششان ممکن نیست. آلدرین افزود که من نمی توانم یک رنگ عمومی برای ماه تشخیص دهم. آرمسترانگ از مرکز کنترل زمین به خاطر آن که سفینه ی عقاب با ۳۹ ثانیه تاخیر در ماه فرود آمده است عذر خواهی کرد و گفت که وجود صخره های عظیم موجب این تاخیر می باشد. مرکز کنترل زمین پاسخ داد: “بچه ها شما نباید عذرخواهی کنید. کاری که انجام دادید خارق العاده بود!”
فاتحین ماه سخن می گویند:
خطر مرگ در کمین ما بود!
فضانوردان “ادوین آلدرین”، “نیل آرمسترانگ” و “مایکل کولینز” در نخستین کنفرانس مطبوعاتی خود پس از بازگشت از ماه، از چپ به راست در تصویر زیر مشخص می باشند. این سه فضانورد در مصاحبه ی مطبوعاتی خود، از لحظه های حساس سفر تاریخی به ماه، با ۳۰۰ خبرنگار از سراسر جهان سخن گفتند. پس از بازگشت ماه نوردان به زمین، اولین مصاحبه ی مطبوعاتی ایشان از تمام شبکه های تلویزیونی در آمریکا و اروپا پخش شد.
“۱۲ دقیقه مو برتنمان راست شده بود و فقط با کمک کنترل زمینی توانستیم در کره ی ماه بنشینیم.”
“به علت کمبود سوخت، کم مانده بود که برنامه را نیمه تمام بگذاریم.”
“ماه جای مناسبی برای انسان است و راه رفتن در آن آسان می باشد.”
“سیستم خودکار عقاب داشت ما را به طرف یک دهانه ی آتشفشانی می کشاند؛ وقتی روی ماه فرود آمدیم، مدتی زبانمان بند آمده بود.”
ماه نوردان آپولو ۱۱، در مصاحبه ی ۹۰ دقیقه ای خود گفتند که چهره ماه مانند صورت یک زن، در روشنایی و درخشندگی زیباتر است.آنها گفتند که بر روی ماه، هر جا که بر اثر تابش آفتاب روشن تر باشد، زیباتر است و هرجا که نور خورشید کمتر بتابد، تیره و گرفته می نماید.
آرمسترانگ گفت که ما خیلی نگران کمبود سوخت بودیم. ما ناگزیر به علت وجود دهانه های آتش فشان، محل فرود عقاب را تغییر دادیم و همین تغییر سبب شد که سوخت بیشتری مصرف شود، چنانچه ناچار می شدیم که ۱۵ تا ۲۰ ثانیه ی دیگر برای انتخاب محل فرود وقت صرف کنیم، فرود عقاب احتمالا با یک خطر بزرگ روبرو می شد.
نیل آرمسترانگ و ادوین آلدرین دقایقی را که در ۵۰ هزار پائی سطح ماه بودند تشریح کردند و گفتند که طی ۱۲ دقیقه ای که چراغ خطر دستگاه محاسبه ی الکترونیکی در ماژول ماه نشین روشن شد، مو بر تنمان راست ایستاد و فورا با کمک کنترل زمینی سعی کردیم اقدامات لازم برای جلوگیری از سقوط عقاب در دهانه ی یک آتش فشان ماه که پر از سنگ های صخره ای بزرگ بود را به عمل آوریم.
آلدرین اظهار داشت: “خیال می کنم که ما علت روشن شدن چراغ داستگاه محاسبه ی الکترونیکی را به خوبی فهمیده باشیم. به گمان من زمانی که دستگاه در حال حل مشکل فرود بود، رادار الحاقی در وضع نا مناسبی قرار گرفت و این مشکلی برای دستگاه محاسبه به وجود آورد. رادار الحاقی در واقع برای رد گیری سفینه ی مادر بود که بر بالای سر ما در مدار ماه گردش می کرد.”
خونسردی
آلدرین گفت: “متأسفانه دردسر دستگاه محاسبه درست موقعی شروع شد که ما نمی خواستیم این دردسر را رفع کنیم. ما می خواستیم از پنجره به خارج نگاه کنیم و محل مناسبی برای فرود انتخاب نماییم. راستش خونسردی و دقت کنترل زمینی این مشکلات را رفع کرد. آن ها به ما گفتند که در مورد محل فرود از دستگاه محاسبه ی الکترونیکی اطلاعاتی نگیریم و در عوض خودشان ما را راهنمایی کردند.”
آرمسترانگ گفت:”من در یک لحظه ی خطرناک متوجه شدم که سیستم خودکار عقاب دارد آن را به طرف یک دهانه ی آتش فشان می کشاند. فورا با استفاده از دستگاه کنترل مسیر، آن را عوض کردم و عقاب را تقریبا نیم کیلومتر آن طرف تر در محل خاصی فرود آوردم و همین سبب شد که سوخت بیشتری مصرف شود.”
اوج فناوری
سرنشینان سفینه ی ماه پیمای آپولو ۱۱ که در برابر ۳۰۰ خبرنگار از سراسر جهان نشسته بودند و از سفر تاریخی خود سخن می گفتند، سفر به ماه را اوج رویداد های دهه ی اخیر دانستند و آن را بزرگترین پیروزی فناوری آمریکایی تلقی کردند.
تصویر بالا عکسی است که “ناسا” از فعالیت فضانوردان آمریکایی در سطح ماه منتشر کرده است. دراین عکس ادوین آلدرین را می بینیم که مشغول گذاشتن لوازم علمی در سطح ماه می باشد. نیل آرمسترانگ این عکس را با یک دوربین ۷۰ میلیمتری گرفته است. جلوتر، دوربین تلویزیونی ۳۵ میلیمتری فضانوردان وجود دارد که بعدا از راهپیمایی آن ها در ماه عکس هایی تهیه و به زمین مخابره کرد.
سه فضانورد ابتدا یک فیلم و تعدادی عکس را به خبرنگاران نشان دادند و ضمن آن توضیحات مفصلی هم ارائه کردند و سپس آرمسترانگ گفت: “راه پیمایی من و آلدرین عملیات فوق العاده جالبی بود.”
او گفت: “لباس های فضایی و وسایل ایمنی عالی کار کردند و ما حتی برای یک لحظه هم نگران نبودیم.”
آلدرین گفت: “راهپیمایی در ماه کمی ساده تر از آن چه که خیال می کردم بود. ما خیلی ساده می توانستیم تعادل خود را حفظ کنیم.”
آرمسترانگ سپس کمی درباره ی چگونگی راه رفتن در ماه بیان کرد و گفت: “به گمان من لازم نیست که سرنشینان سفینه ی آپولو ۱۲، تغییری در برنامه های تمرینی خود بدهند.”
آرمسترانگ افزود: “ما متاسفیم که نتوانستیم بیشتر از دو ساعت در ماه راه پیمایی کنیم؛ وقت ما کم بود و در نتیجه نتوانستیم آنچه را که می خواستیم کاملا انجام دهیم.”
آلدرین درباره ی لحظه ی فرود عقاب در ماه گفت: “وقتی به نزدیک ترین فاصله رسیدیم، فشارهوای عقاب، خاک ماه را بلند کرد و این خاک سبب شد تا ما نتوانیم از پنجره جایی را ببینیم. خاک ماه یکی دو ثانیه پس از فرود عقاب نشست و منظره فوق العاده زیبایی را در مقابل خود دیدیم!”
خبرنگاری سوال پرسید: “وقتی رئیس جمهور با شما صحبت کرد، واقعا کم حرف به نظر می آمدید؛ آیا تحت تأثیر این تجربه ی فراموش نشدنی قرار گرفته بودید یا علت دیگری داشت؟”
آرمسترانگ پاسخ داد: “ما تقریباً برای دو ساعت و نیم کم حرف و شاید لال شده بودیم.”
آرمسترانگ درباره ی حرفی که هنگام قدم گذاشتن در ماه بر زبان رانده بود گفت: “چند دقیقه پیش از آن که بر خاک ما پا بگذارم، جمله ی “این گامی کوچک برای انسان و جهشی بزرگ برای بشریت است!” را در ذهن داشتم.”
کولینز ساکت بود!
از مایکل کولینز که تقریبا در مدت ۹۰ دقیقه ی کنفرانس مطبوعاتی ساکت بود، پرسیدند که وقتی شما از ماه باز گشتید و لحظه ی ملحق شدن عقاب به سفینه ی مادر فرا رسید، چه احساسی داشتید؟
مایکل کولینز گفت: “برای من لحظه ی خوشی بود، چون می توانستم باور کنم که همه چیز طبق برنامه پیش رفته است و ما موفق شده ایم.”
آمسترانگ گفت که کره ماه را محل مناسبی برای انسان یافته است و عقیده دارد که پیاده شدن انسان در ماه فقط آغاز کار می باشد.
سه فضانورد در این کنفرانس مطبوعاتی اظهار داشتند که فرود آن ها در ماه، پیروزی و برتری علمی آمریکا را ثابت کرده است و این اقدامات مدت زیادی از لحاظ فنی اهمیت خواهد داشت و در عین حال از لحاظ اراده، اقتصاد، تصمیم و هزاران عامل دیگر از این دست، برای ایالات متحده یک پیروزی بزرگ محسوب می شود.
آلدرین گفت: “سفر انسان های آمریکایی به ماه، بسیاری از مشکلات را حل کرده است و می تواند مشکلات دیگری را که بر سر راه انسان وجود دارد حل کند.”
نیل آرمسترانگ گفت: “پیاده شدن فضا نوردان آمریکایی در ماه آغاز کار است و ایالات متحده از این پس کوشش های تازه ای را به دنبال این آزمایش مقدماتی انجام خواهد داد.”
آرمسترانگ افزود: “با توجه به برنامه ای که آمریکا در پیش دارد، می توان گفت که این پیروزی نقطه آغاز است؛ نقطه آغازِ عصر تازه ای در تاریخ حیات بشر.”
فضانوردان پس از انجام این مصاحبه ی مطبوعاتی، برای شرکت در مهمانی ناهار، که در مرکز سفینه های سرنشین دار ترتیب داده بود، رفتند. در این ضیافت ۶۰۰ تن از مقامات فضایی، تکنسین ها و کسانی که به شکلی در اجرای برنامه ی آپولو شرکت داشتند، دعوت شده بودند.
آزمایشگاه در ماه
یک دانشمند فضایی شوروی پیشنهاد کرد که آزمایشگاه یا آزمایشگاه هایی برای مطالعات علمی در ماه ایجاد شود. “نیکلای کوزیرف”، دانشمند شوروی گفت که فعالیت دانشمندان فضایی شوروی و تحقیقات فضانوردان آمریکایی که به ماه رفته اند، دانشمندان را بیش از پیش به این موضوع امیدوار کرده است که ماه سرگذشت جالبی دارد و این کره از هر جهت قابل بررسی است. این دانشمندان روسی عقیده داشتند که در ماه آتشفشان های فعالی وجود دارد.
چقدر شگفت انگیز بود.من از بچگی آرزوم بود برم به ماه یا مریخ.عکسایی که گذاشته بودین خیلی جالب بود.