اختراع کاغذ

برای روایت داستان اختراع کاغذ ابتدا بدانید هنگامی که اروپائیان روی پوست حیوانات چیز می نوشتند، در کشور های اسلامی کارگاه های بزرگ کاغذ سازی مشغول کار بود…

اختراعات بزرگ مثل هواپیما، کشتی، قطار راه آهن، برق، تلفن، ماشین های نساجی و ده ها و صد ها اختراع دیگر، هیچ کدام یک باره و بی مقدمه صورت نگرفته و به تدریج از یک حالت ساده و ابتدایی به صورت کامل و جالب امروزی در آمده است. به همین جهات آگاهی از چگونگی هر اختراعی، در واقع ماجرای شیرین و جالبی است که چگونگی تحول اندیشه ی انسان و پیشرفت دانش را نشان می دهد.

اختراع کاغذ یکی از مهم ترین اختراعات بشر است زیرا اگر کاغذ نبود، کتاب هم نبود و گسترش دین و فرهنگ و دانش و تمدن با مشکلات فراوان روبرو می شد. همچنین اختراع کاغذ در زندگی روزانه نقش مؤثری بازی کرده است مثلاً اگر کاغذ نبود، نامه هم نبود، عکس و تصویر نبود، جعبه و مقوا نبود، اسکناس هم نبود و خیلی چیزهای دیگر…

کاغذ اولیه

حالا ببینیم این کاغذ ارزشمند که این همه در زندگی به درد ما می خورد، اولین بار چگونه اختراع شده و چه مراحلی را پیموده تا به صورت امروزی درآمده است؟ درپاسخ این پرسش ابتدا باید چند هزار سال به عقب برگردیم و سری به مصر باستان بزنیم:

در آن زمان های دور، در سواحل رود “نیل” که در مصر جاری است، گیاهی می رویید به نام “پاپیروس” که مصریان از آن ورقه هایی می ساختند و روی آنها می نوشتند، اما این ورقه ها هنوز شباهتی به کاغذ نداشتند. کاغذ به مفهوم کنونی آن نزدیک به دو هزار سال پیش ابتدا در چین اختراع شده بود.

طبق مدارک تاریخی موجود، در اوایل قرن دوم میلادی، وزیر کشاورزی چین به نام “تسای لون” دستوری صادر کرده که از الیاف گیاهی کاغذ تهیه شود. قبل از آن در چین فقط از ابریشم، نوعی کاغذ بسیار لطیف تهیه می شده است. در آن زمان چینی ها الیاف خیزران و درخت توت را به وسیله ی گرزهای مخصوصی می کوبیدند و به صورت ورقه های مسطحی در می آوردند و در آفتاب خشک می کردند و بدین گونه نوعی کاغذ زبر و کلفت به دست می آوردند.

کاغذ در اسلام

قدم بعدی در راه تکمیل اختراع کاغذ توسط مسلمانان برداشته شد. با ظهور و گسترش اسلام در قسمت اعظم جهان آن روز، مرز کشور های اسلامی به سرزمین چین رسید و مسلمانان با فن کاغذ سازی آشنا شدند و قدم های مؤثری برای تکمیل آن برداشتند. یکی از ابتکارات مسلمانان در این زمینه تهیه کاغذ از الیاف کتان بود که محصول بهتر و با دوام تری به دست داد.

در قرن دوازدهم میلادی حدود ۸۰۰ سال پیش، در کشور های اسلامی کارگاه های متعدد کاغذ سازی وجود داشت و هنگامی که مسلمانان اسپانیا را فتح کردند، درآن سرزمین نیز کارگاه های کاغذ سازی به وجود آوردند. از طریق اسپانیا بود که صنعت کاغذ سازی به اروپا راه یافت. زیرا قبل از آن کسی در اروپا از اختراع کاغذ خبر نداشت و اروپائی ها تا آن زمان به جای کاغذ از پوست حیوانات برای نوشتن استفاده می کردند.

بعد از رواج کاغذ در اروپا، تعداد کتاب هایی که در دسترس مردم قرار می گرفت افزایش یافت و همین باعث گسترش علم و دانش شد و اختراع چاپ را در قرن پانزدهم توسط “گوتنبرگ” آلمانی به همراه آورد. اختراع چاپ به نوبه ی خود مصرف کاغذ را زیاد کرد و به تدریج ماشین های مجهز تری اختراع شد که امکان تولید کاغذ را به مقدار زیاد فراهم آورد.

مرحله ی نهایی در اختراع کاغذ، توسط یک دانشمند فرانسوی به نام “رئومور” در اوایل قرن هجدهم صورت گرفت. وی که یک دانشمند طبیعی دان بود متوجه شد که زنبورها در ساختن کندو های خود چیزی شبیه کاغذ به کار می برند که ماده ی اولیه ی آن را از چوب به دست می آورند. آنها در واقع مصالح ساختمانی خود را با تبدیل چوب خام به خمیر کاغذ ساخته اند.

دانشمند مزبور پیشنهاد کرد که به جای گیاهانی نظیر کتان و خیزران و توت و غیره، برای تهیه ی کاغذ از چوب که ارزان تر و فراوان تر است استفاده شود و در واقع انسان در این مورد از زنبور که صنعت گر ماهری است تقلید کرد. پیشنهاد جالبی بود، اما سال ها طول کشید تا امکان عملی شدن آن فراهم شود و در نیمه ی قرن نوزدهم بود که کارخانه های کاغذ سازی برای تبدیل چوب به کاغذ به وجود آمد و این کارخانه ها در مدت یک قرن اخیر به تدریج رو به تکامل رفته است به طوری که اکنون صنایع کاغذ سازی یکی از پیشرفته ترین صنایع جهان است.

در حال حاضر کارخانه های بزرگ کاغذ سازی برای تهیه انواع مختلف کاغذ از مواد اولیه ی گوناگون مثل چوب، حصیر، نی، خیزران، کاه و حتی از پارچه های کهنه و کاغذ پاره های بی مصرف استفاده می کنند. همه ی این مواد در ماشین های عظیم کاغذ سازی تبدیل به خمیر می شود. چند بار تصفیه می گردد. تحت فشارهای مختلف قرار می گیرد، به طور خودکار خشک و صیقلی می شود و سر انجام به صورت ورقه های بزرگ یا بوبین های مخصوص روانه بازار مصرف می گردد.

بدین گونه، کاغذ همین کتاب هایی که امروزه در دست دارید، محصول دو هزار سال تجربه و تلاش و اختراع نسل های متوالی بشر است و اکنون یکی از پایه های مهم تمدن و فرهنگ انسانی به شمار می رود.