بادکنکِ ماهی چه می کند؟ در این باره معمولا مطالبی گفته شده است، مطالبی که ظاهرا منطقی هم به نظر می رسند: گویا ماهی بادکنش را باد می کند تا روی آب بیاید؛ و این گفته بر این فرض استوار است که با این کار حجم بدن ماهی افزایش یافته و درنتیجه وزن آب هم حجمش بیش از وزن خودش می شود. یعنی مطابق قوانین هیدرواستاتیک ماهی بالا می رود. بنا بر این استدلال، اگر ماهی بخواهد ازبالا رفتن باز ایستد، یا پایین بیاید، باید حجم بدنش، و در نتیجه وزن آب هم حجمش را کم کند تا بر اساس قانون ارشمیدس دوباره فرو رود.
این تصور عامیانه برای وجود بادکنک ماهی، از قرن هفدهم سابقه دارد و اولین بار در سال ۱۶۵۸ توسط پروفسور بُرِلی، عضو آکادمی فلورانس، عنوان شد و ۲۰۰ سال بود که بدون هیچ اعتراضی آن را پذیرفته بودند و در هر کتاب درسی وارد می کردند. ولی تحقیقات جدیدتر باطل بودن کامل آن را ثابت نمود.
بدون تردید بادکنک ماهی در شنای حیوان نقش دارد؛ زیرا اگر بادکنکش را بردارند، حیوان با تلاش سخت و به کمک باله هایش فقط ممکن است در یک جا بایستد، و همین که باله ها را از کار باز دارد مانند سنگ به ته آب می رود.
پس کار واقعی بادکنک چیست؟ نقش این عضو درواقع بسیار ناچیز و تنها آن است که به ماهی کمک کند تا در عمق معینی بایستد و در آنجا وزن آب هم حجمش با وزنش برابر شود. وقتی ماهی به کمک باله هایش پایین می رود، بدن و بادکنکش، به علت فشار زیاد آب اطراف، فشرده شده و بر اثر این فشردگی، وزن آب هم حجمش از وزن ماهی کمتر می شود و بنا بر این ماهی فرو می رود. هر قدر که حیوان پایین می رود، به همان نسبت فشار آب افزایش می یابد و با هر ده متر عمق، به اندازه ی یک اتمسفر برفشار افزوده می گردد. پس وقتی که ماهی فرو رفت، باز فشرده تر می شود و وقتی که فشرده تر شد، باز با سرعت بیشتری فرو می رود. اما هنگامی که ماهی به کمک باله هایش از لایه های پایین آب که درآن جا در حال تعادل بوده است، به بالا می آید، همین عمل درجهت عکس رخ می دهد. در این حالت فشار اطراف کم می شود اما بادکنک ماهی که فشار داخلی اش با فشار آب محیط برابر بود، حجم بدنش را زیاد می کند و در نتیجه ماهی را بالا می آورد. به تدریج که ماهی بالاتر می رود و بدنش متورم می شود و سرعت صعودش افزایش می یابد، نمی تواند با منقبض کردن بادکنکش، جلوی صعودش را بگیرد زیرا دیواره ی بادکنک ماهی عضله ندارد.
با آزمایش زیر می توان غیرارادی بودن انبساط حجم بدن ماهی را نشان داد. یک ماهی سفید که تحت تاثیر کلروفرم قرار داده ایم تا بیهوش شود را در ظرف پر از آبی می اندازیم. فشار ظرف را بالا می بریم به طوری که مشابه فشار عمق معینی از یک مخزن آب شود. وقتی ماهی را در سطح قرار دهیم، شکمش رو می آید و بی حرکت باقی می ماند. آن را کمی پایین می بریم، دوباره موج زنان بالا می آید. تا نزدیکی کف پایین می بریم، این بار تا ته فرو می رود.
درمحلی بین این دو قسمت می توان جایی یافت که ماهی متعادل باقی بماند یعنی نه بالا بیاید و نه فرو رود. اگر به آن چه هم اکنون درباره ی انفعالی بودن انبساط و انقباض بادکنک ماهی گفته شد توجه کرده باشید، علت این حالت را خواهید فهمید.
بنابراین، برخلاف تصورعموم، ماهی نمی تواند به میل خود بادکنکش را باد کند یا جمع نماید. حجم آن به طور غیرارادی و تحت تاثیر کم و زیاد شدن فشار خارج، مطابق با قانون بویل ماریوت تغییر می کند. این تغییر حجم برای ماهی حتی خطرناک هم هست، چون سبب می شود تا سرعت بالا رفتنش پیوسته زیاد شود و یا هنگام پایین آمدن به سرعت به زیر آب رود. خلاصه این که بادکنک تنها به ماهی کمک می کند تا تعادلش را حفظ کند، آن هم در موقعی که حرکت ندارد و تازه این تعادل ناپایدار است. این، نقش واقعی بادکنک ماهی است. از این نظر که ما نمی دانیم آیا بادکنک وظایف دیگری (مثلا در مورد شنا کردن) هم دارد یا نه، این عضو ماهی بسیار مرموز محسوب می شود، اما با توجه به آزمایش بالا، اثر هیدرواستاتیکی آن به شکل رضایت بخشی روشن می گردد.
مشاهدات ماهیگیران درستی گفته ی بالا را تایید می کند. گاهی هنگام صید ماهی در عمق، چنین اتفاق می افتد که ماهی ازقلاب در می رود یا از تور بیرون می افتد. اما در چنین مواردی، بر خلاف انتظار، ماهی به عمقی که صید شده است برنمی گردد، بلکه به سرعت بالا می آید؛ حتی اکثر اوقات بادکنکش از دهنش بیرون می زند.
ممنون بابت مقاله